هرمس

هرمس، یکی از پویاترین، پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین خدایان اساطیر یونان، ایزدی است که مرزها را می‌شکند، پیام‌ها را می‌رساند، فریبکاری می‌کند، از سفرها و بازرگانان محافظت می‌کند و حتی ارواح مردگان را به دنیای زیرین هدایت می‌کند. او خدایی است که همیشه در حرکت است، یک میانجی میان خدایان و انسان‌ها، میان زندگی و مرگ، میان فریب و راستی. در هیچ قالبی نمی‌گنجد و هیچ حد و مرزی او را محدود نمی‌کند.

هرمس، فرزند زئوس، پادشاه خدایان، و مایا، یکی از پلئیدس‌ها (هفت خواهر در اسطوره‌های یونان)، بود. مادرش، مایا، در غاری در کوه کیلنه در آرکادیا پنهان زندگی می‌کرد و هرمس همان‌جا به دنیا آمد. اما برخلاف نوزادان دیگر، او از لحظه تولد موجودی خارق‌العاده بود. هنوز یک روز بیشتر از تولدش نگذشته بود که نخستین شاهکار خود را انجام داد: از گهواره‌اش بیرون خزید، به تسالی رفت و پنجاه رأس گاو را از گله آپولون، خدای روشنایی و موسیقی، دزدید. اما این دزدی به روش معمول انجام نشد. هرمس با نبوغ شگفت‌انگیزش، کاری کرد که رد پای گاوها به سمت عقب نشان داده شود تا هیچ‌کس نتواند مسیر واقعی آن‌ها را دنبال کند. او حتی کف پاهای خود را نیز برعکس کرد تا هیچ اثری از حرکت واقعی‌اش باقی نماند.

پس از دزدیدن گاوها، به غار بازگشت و کاری انجام داد که نشان از ذهن نابغه و مخترع او داشت: از لاک یک لاک‌پشت و چند زه ساخته‌شده از روده گاوها، اولین چنگ موسیقایی (لیر) را ساخت و نوای شگفت‌انگیزی از آن بیرون آورد. اما آپولون خیلی زود متوجه ناپدید شدن گاوهایش شد و در نهایت، با هدایت زئوس، ماجرا را کشف کرد. اما به‌جای مجازات، آپولون تحت تأثیر هوش و استعداد موسیقایی هرمس قرار گرفت. بنابراین، در یک معامله اسطوره‌ای، آپولون گاوها را پس گرفت و در عوض، چنگی را که هرمس ساخته بود، به دست آورد. این رویداد، نه تنها نشانه‌ای از هوش و ذکاوت هرمس بود، بلکه پایه‌گذار رابطه‌ای دوستانه میان او و آپولون شد، رابطه‌ای که بعداً موجب شد آپولون، چوب‌دستی جادویی خود، یعنی "کادوسئوس"، را به او بدهد.

هرمس، علاوه بر اینکه خدای حیله‌گری و تجارت بود، نقش مهمی در میانجی‌گری میان خدایان ایفا می‌کرد. او پیام‌رسان رسمی زئوس بود و وظیفه داشت اخبار و دستورات خدایان را به انسان‌ها و دیگر ایزدان برساند. در بسیاری از اسطوره‌ها، او به‌عنوان شخصیتی حاضر می‌شود که راه‌حل‌هایی هوشمندانه برای مشکلات پیدا می‌کند، پیام‌ها را از المپوس به زمین و بالعکس می‌رساند و حتی در مواردی، خدایان دیگر را از شرایط دشوار نجات می‌دهد.

اما وظایف او به همین محدود نبود. یکی از مهم‌ترین نقش‌هایش، هدایت ارواح مردگان به دنیای زیرین بود. او را "هرمس روان‌برد" (Hermes Psychopomp) می‌نامیدند، زیرا او تنها خدایی بود که آزادانه می‌توانست میان جهان زندگان و مردگان رفت‌وآمد کند. او ارواح را به ورودی قلمرو هادس می‌برد و ازآنجا، آن‌ها را به دست کرون، قایقران رود استوکس، می‌سپرد. این نقش دوگانه، یعنی ارتباط میان دنیای مادی و معنوی، باعث شد که بعدها در مکاتب عرفانی و فلسفی، هرمس به‌عنوان نماد دانش پنهان و معرفت باطنی شناخته شود.

او همچنین خدای مسافران و راه‌ها بود. در کنار جاده‌ها، ستون‌هایی به نام "هرمای" (Herms) قرار می‌دادند که سر هرمس را بر بالای آن‌ها حجاری کرده بودند. این ستون‌ها نمادی از حمایت او از مسافران و بازرگانان بودند. علاوه بر این، او خدای دزدان نیز بود، چرا که خود از نخستین روزهای زندگی‌اش نشان داده بود که در هنر فریب و دزدی مهارت دارد.

اما هرمس فقط خدایی مکار و باهوش نبود؛ او همچنین خدایی پرشور، شاد و بازیگوش بود. در برخی روایات، گفته شده که او برای خدایان دیگر، مخصوصاً زئوس، سرگرمی ایجاد می‌کرد و آن‌ها را با لطایف و شوخی‌هایش می‌خنداند. همچنین، ارتباط نزدیکی با انسان‌ها داشت و برخلاف خدایانی مانند زئوس یا هرا، که از دور نظاره‌گر انسان‌ها بودند، او مستقیماً در زندگی آن‌ها دخالت می‌کرد. بسیاری از قهرمانان اسطوره‌ای یونان از حمایت و راهنمایی‌های هرمس برخوردار بودند. او به پرسیوس کمک کرد تا سر مدوزا را ببرد، به ادیسه یاری رساند تا از دام‌های جادوگر کیرکه بگریزد و حتی در ماجرای جنگ تروآ نیز در چندین موقعیت به شخصیت‌های مختلف یاری رساند.

هرمس، برخلاف بسیاری از خدایان دیگر، ازدواج رسمی نداشت، اما روابط عاشقانه زیادی داشت. از جمله مشهورترین فرزندان او، پان، خدای طبیعت و جنگل‌ها، بود که نیمی انسان و نیمی بز بود. همچنین، او پدر هرمس تریسمجیستوس (هرمس سه‌بار بزرگ)، شخصیتی که بعدها در سنت‌های فلسفی و کیمیاگری نقش مهمی ایفا کرد، محسوب می‌شود.

از نظر نمادها، هرمس معمولاً با کلاه بالدار، صندل‌های بالدار و چوب‌دستی کادوسئوس، که دو مار به دور آن پیچیده‌اند، به تصویر کشیده می‌شود. این چوب‌دستی، بعدها در بسیاری از سنت‌های پزشکی و کیمیاگری به‌عنوان نماد دانش و شفا شناخته شد، هرچند که در اصل به خدایان دیگری مانند آسکلپیوس نیز مرتبط بود.

با گذر زمان، تصویر هرمس دستخوش تغییر شد. در دوران هلنیستی و رومی، او با ایزد رومی مرکوریوس (Mercurius) یکی دانسته شد و نقش او در اقتصاد و تجارت بیش از پیش برجسته گردید. در دوران قرون وسطی و رنسانس، هرمس در مکاتب عرفانی، فلسفی و کیمیاگری به‌عنوان سرچشمه دانش مخفی شناخته شد. اصطلاح "هرمسی" (Hermetic) که به معنای دانش پنهان و اسرارآمیز است، از نام او گرفته شده و نشان از تأثیر او بر سنت‌های رازآلود دارد.

در مجموع، هرمس یکی از متنوع‌ترین و چندوجهی‌ترین خدایان یونان است؛ خدایی که می‌تواند حیله‌گر باشد، اما درعین‌حال، پیام‌آور حقیقت؛ خدایی که میان جهان‌ها حرکت می‌کند، از مرزها عبور می‌کند و هیچ قانونی او را محدود نمی‌سازد. او نماد حرکت، دانش، ارتباط، فریب، سفر و تجارت است و همچنان یکی از ماندگارترین چهره‌های اساطیری در فرهنگ غرب محسوب می‌شود.

بنگاه انتشاراتی فراز

فراز، آیینه‌دار فرهنگ و هنر

برای ارسال مقالات و آثار علمی خود با هدف انتشار در نشریات فراز، خواهشمندیم با آدرس‌های زیر تماس بگیرید.

با ما به تماس شوید:

www.faraaaz.com

www.faraaz.no

support@faraaz.no

امیدواریم که از خواندن این مطلب  لذت و بهره کافی را برده باشید. خوشحال می‌شویم نظرات و پشنهادات خود را در مورد مطلب فوق در بخش دیدگاه‌ها با ما به‌اشتراک بگذارید.